Jak uzyskać zadośćuczynienie? Kiedy i za co można je żądać?
12Gru
Zadośćuczynienie i odszkodowanie to pojęcia bardzo często stosowane zamiennie. Tak naprawdę dotyczą one dwóch zupełnie odrębnych od siebie instytucji prawnych. Ich podstawową regulację możemy odnaleźć w przepisach Kodeksu cywilnego. Czym dokładnie jest zadośćuczynienie i kiedy możemy żądać jego zapłaty?
[toc]
Zadośćuczynienie – jakie formy może przyjąć?
Zadośćuczynienie jest formą rekompensaty za doznaną krzywdę. W swojej konstrukcji instytucja ta przypomina pod pewnym względem odszkodowanie, jednak podstawową cechą odróżniającą jest tutaj krzywda posiadająca charakter niematerialny. W przypadku szkody mówimy zaś o fizycznym uszczerbku w majątku lub ciele osoby poszkodowanej, krzywda przybiera natomiast postać emocjonalną.
Zadośćuczynienie to forma rekompensaty, która nie musi być wykonana jako zapłata określonej kwoty pieniężnej, choć w praktyce taki sposób jest spotykany najczęściej. Zadośćuczynienie może polegać np. na pracy na rzecz pokrzywdzonego lub zakupu dla niego odpowiednich środków, które zniwelują jego cierpienie.
Zgodnie z treścią art. 445 Kodeksu cywilnego w wypadkach przewidzianych w art. 444 KC sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Przepis powyższy stosuje się również w wypadku pozbawienia wolności oraz w wypadku skłonienia za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu. Roszczenie o zadośćuczynienie przechodzi na spadkobierców tylko wtedy, gdy zostało uznane na piśmie albo gdy powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego.
Art. 444 KC stanowi, że w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany do naprawienia szkody powinien wyłożyć z góry sumę potrzebną na koszty leczenia, a jeżeli poszkodowany stał się inwalidą, także sumę potrzebną na koszty przygotowania do innego zawodu. Jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo jeżeli zwiększyły się jego potrzeby lub zmniejszyły widoki powodzenia na przyszłość, może on żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody odpowiedniej renty. Jeżeli w chwili wydania wyroku szkody nie da się dokładnie ustalić, poszkodowanemu może być przyznana renta tymczasowa.
Jakie warunki muszą zostać spełnione, aby osoba mogła ubiegać się o zadośćuczynienie?
O zadośćuczynienie może starać się osoba, która doznała krzywdy wskutek działania lub zaniechania innej osoby. Pojęcie krzywdy jest niestety bardzo niejednolite, stąd musi być rozpatrywane każdorazowo w oparciu o dokładną analizę okoliczności danej sprawy. Dla jednej osoby pewne zdarzenia będą bowiem stanowiły normlane wyzwanie dnia codziennego, dla innej zaś czynnik powodujący silne wzburzenie i skutki w ciele fizycznym.
Dopuszczalne jest także żądanie zapłaty zadośćuczynienia przez bliskich osoby, która doznała krzywdy. Będzie tak w przypadku, gdy pokrzywdzony zmarł lub wskutek odniesionych obrażeń nie jest w stanie samodzielnie walczyć o swoje prawa (np. pobyt w szpitalu, trwały uszczerbek na zdrowiu fizycznym lub psychicznym).
Jakie czynniki wpływają na wysokość zadośćuczynienia pieniężnego?
Ze względu na nieostre pojęcie krzywdy bardzo trudno jest precyzyjnie określić jej rozmiar, a co za tym idzie także i wysokość należnego zadośćuczynienia. W przypadku odszkodowania problem ten jest minimalny, ponieważ w tym zakresie decyduje wartość zniszczonych rzeczy.
Jak zauważył Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 września 2022 r. (sygn. akt I NSNc 75/21) charakter naruszonych dóbr nie jest obojętny dla wymiaru zadośćuczynienia ani na gruncie norm konstytucyjnych (wymagających niekiedy zapewnienia przez państwo bezwzględnej ochrony niektórym dobrom), ani norm prawa powszechnego. Godność i wolność człowieka należą do grupy najważniejszych dóbr osobistych chronionych przez porządek konstytucyjny, a ich skuteczna ochrona jest podstawowym obowiązkiem władz publicznych.
Cierpienia psychiczne osiągają niekiedy taki stopień intensywności, że same w sobie zaczynają stanowić rozstrój zdrowia, spełniając hipotezę art. 445 i 448 KC. Zawód spowodowany nadużyciem zaufania pacjentów przez pozwaną placówkę służby zdrowia oraz samo ich oszukanie jest istotną, prawnie relewantną krzywdą, wymagają uwzględnienia w wymiarze zadośćuczynienia. Takie uszczerbki wymagają adekwatnej kompensacji.
Za przyczynę obniżenia wysokości zadośćuczynienia uznaje się z reguły znikomy wymiar krzywdy, zreflektowanie się przez sprawcę i dobrowolne podjęcie przez niego starań na rzecz zrekompensowania tej krzywdy oraz nikły udział kauzalny zachowania sprawcy w wyrządzeniu uszczerbku niemajątkowego. Nie można podzielić poglądu, że samo naruszenie dóbr osobistych jest zawsze krzywdą, bez względu na to, czy naruszenie to rodzi konsekwencje w postaci bólu, stresu lub innego rodzaju negatywnych skutków dla pokrzywdzonego.
Charakter naruszonego dobra i stan w jakim pokrzywdzony się znajduje powinny być zawsze brane pod uwagę przy wymiarze zadośćuczynienia. Jest tak choćby dlatego, że osoby niezdolne do odczuwania krzywdy nie powinny nigdy – ze względu na zasadę równości – zostać pozbawione ochrony kompensacyjnej. Na rzecz prezentowanego stanowiska przemawia przede wszystkim tendencja do obiektywizacji dóbr osobistych i potrzeba skutecznej ochrony każdej osoby. Eksperyment prowadzony wbrew przepisom ustawy narusza godność i wolność człowieka. Będzie zawsze eksperymentem nielegalnym i potencjalnie niebezpiecznym i sam fakt jego przeprowadzenia będzie stanowić naruszenie dóbr osobistych i prawa pacjenta do wyrażenia poinformowanej zgody. Innymi słowy, skuteczne wykazanie w procesie cywilnym rozstroju zdrowia powinno w istotnym stopniu zwiększać kwotę należnego pokrzywdzonemu zadośćuczynienia, ale w żadnym razie wykazanie braku rozstroju zdrowia, nie może być uznane za okoliczność uzasadniającą przyznanie symbolicznego zadośćuczynienia.
Sąd przy ocenie stopnia krzywdy powinien uwzględnić obawy represjonowanego o dalszą przyszłość, zdrowie i życie, strach o własne bezpieczeństwo, jego złe traktowanie, stosowanie przemocy i wywoływanie cierpień fizycznych, upokorzenie i poniżenie wynikające z pozbawienia go wolności oraz mieć na względzie to, że zastosowana względem osadzonego przemoc fizyczna była intensywna i skutkowała prowadzeniem śledztwa w stosunku do strażników więziennych. Ustalenia dające podstawę do przyjęcia, że rozmiar doznanych krzywd i cierpień był znaczny, jednak nie przemawiają za uznaniem, iż wnioskodawcy winni uzyskać zadośćuczynienie w żądanej wysokości. Ustalenie wysokości przyznanego zadośćuczynienia jest objęte sferą swobodnego uznania sędziowskiego.
Na wysokość należnego zadośćuczynienia ma wpływ zakres i charakter krzywdy, którą ma ono rekompensować. W sprawach o zadośćuczynienie pieniężne na podstawie art. 446 § 4 KC krzywdę doznaną w wyniku śmierci osoby bliskiej bardzo trudno ocenić i wyrazić w formie pieniężnej, a każdy przypadek powinien być traktowany indywidualnie z uwzględnieniem wszystkich okoliczności sprawy, przy czym ocena ta ma opierać się na kryteriach obiektywnych, a nie na wyłącznie subiektywnych odczuciach pokrzywdzonego. Zadośćuczynienie powinno uwzględniać dramatyzm doznań osoby bliskiej, poczucie osamotnienia i pustki, cierpienia moralne i wstrząs psychiczny wywołany śmiercią osoby najbliższej, rodzaj i intensywność więzi łączącej pokrzywdzonego ze zmarłym, oparcie w innych osobach bliskich, wiek osoby uprawnionej do zadośćuczynienia, stopień w jakim pokrzywdzony będzie umiał się znaleźć w nowej rzeczywistości i zdolności jej zaakceptowania, leczenie doznanej traumy, a także wiek pokrzywdzonego. Zadośćuczynienie nie powinno prowadzić do wzbogacenia pokrzywdzonego. Powinno jednak przedstawiać odczuwalną ekonomicznie wartość, a jego wysokość nie może sprowadzać się do kwoty symbolicznej.
Określenie „sumy odpowiedniej” powinno być dokonane przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności konkretnej sprawy, a zwłaszcza rodzaju i rozmiaru doznanych obrażeń, czas okresu, uciążliwości procesu leczenia i dostosowawczej rehabilitacji, długotrwałości nasilenia dolegliwości bólowych, konieczności korzystania z opieki i wsparcia innych osób oraz jej zakresu, trwałych następstw tych obrażeń w sferze fizycznej i psychicznej oraz ograniczeń, jakie wywołują w dotychczasowym życiu, w tym potrzeby stałej rehabilitacji, zażywania środków farmakologicznych, zmiany charakteru zatrudnienia, trybu życia, przyzwyczajeń, czy też sposobu spędzania wolnego czasu.
Przy ustalaniu rozmiaru cierpień i ujemnych doznań psychicznych powinny być uwzględniane zobiektywizowane kryteria oceny, jednakże w relacji do indywidualnych okoliczności danego przypadku. Od osoby odpowiedzialnej za szkodę poszkodowany winien otrzymać sumę pieniężną o tyle w danych okolicznościach odpowiednią, by mógł za jej pomocą zatrzeć lub złagodzić poczucie krzywdy i odzyskać równowagę psychiczną. 0 wysokości należnego zadośćuczynienia decyduje rozmiar doznanej szkody niemajątkowej, przede wszystkim zakres doznanej krzywdy, na który wpływają przede wszystkim takie czynniki, jak rodzaj uszkodzenia ciała czy rozstroju zdrowia, ich nieodwracalny charakter polegający zwłaszcza na trwałym kalectwie, długotrwałość i przebieg procesu leczenia, stopień cierpień fizycznych i psychicznych, ich intensywność i długotrwałość, wiek poszkodowanego i jego szanse na przyszłość.
Podsumowanie
Zadośćuczynienie jest formą rekompensaty za doznaną krzywdę, swą naturą odpowiada ono odszkodowaniu. Zadośćuczynienie występuje najczęściej w formie pieniężnej i wiąże się z koniecznością indywidualnej wyceny rozmiaru doznanej krzywdy. Zadośćuczynienie może być dochodzone zarówno na drodze sądowej, jak i pozasądowej.
Podstawy Prawne
- Art. 444-446 Kodeksu cywilnego
FAQ
Jak wystąpić o zadośćuczynienie?
O zapłatę zadośćuczynienia można wystąpić poprzez wezwanie do zapłaty albo złożenie pozwu o zapłatę tego świadczenia na rzecz pokrzywdzonego lub członków jego najbliższej rodziny. Pisma powinny być kierowane do sprawcy zdarzenia, które spowodowało powstanie krzywdy.
Ile można żądać zadośćuczynienia?
Wysokość zadośćuczynienia zawsze jest ustalana indywidualnie w oparciu o odczucia osoby pokrzywdzonej jakimś zdarzeniem. Rozmiar doznanej krzywdy odgrywa tutaj istotną rolę i nie da się go ujednolicić.
Czy zadośćuczynienie się przedawnia?
Roszczenie o zapłatę zadośćuczynienia ulega przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia.
Jak odzyskać zasądzone zadośćuczynienie?
Pokrzywdzony może samodzielnie starać się uzyskać zadośćuczynienie od sprawcy zdarzenia, jak również i wspomóc się usługami oferowanymi w tym zakresie przez kancelarie prawne lub windykacyjne.
Czy zadośćuczynienie to odszkodowanie?
Zadośćuczynienie nie jest tym samym co odszkodowanie. Pierwsza instytucja wiąże się z rekompensatą za doznaną krzywdę, druga zaś za wywołaną i miarodajną szkodę.
Ile czasu na zapłacenie zadośćuczynienia?
Tak naprawdę to od pokrzywdzonego zależy jaki termin wyznaczy sprawcy na zapłatę zadośćuczynienia. Jeśli świadczenie to zostanie zasądzone przez sąd wówczas należy je zapłacić w terminie wskazanym w danym orzeczeniu.
Co grozi za niezapłacenie zadośćuczynienia?
W przypadku odmowy zapłaty zadośćuczynienia wynikającego z orzeczenia sądowego istnieje możliwość wszczęcia wobec osoby uchylającej się od zapłaty postępowania egzekucyjnego. Jeśli zadośćuczynienie nie zostało zapłacone i nie wynika z orzeczenia sądowego uprawnia to pokrzywdzonego do dochodzenia swoich praw na drodze sądowej – może on złożyć pozew o zapłatę zadośćuczynienia.
Czy zadośćuczynienie jest środkiem karnym?
Zadośćuczynienie za doznaną krzywdę występuje jako jeden ze środków karnych przewidzianych w polskim prawie karnym