Ochrona prawna pomysłu
29Kwi
Prawo własności intelektualnej ze swej natury chroni niematerialne wartości ludzkie. O ile nie ma wątpliwości, że określone wynalazki lub utwory mogą być w pełni zabezpieczone prawnie, o tyle większy problem pojawia się przy pomysłach. Ostatecznie nie da się ich zweryfikować – czy to jednak przekreśla szanse na uzyskanie ochrony prawnej pomysłu?
Ochroną prawa własności intelektualnej zajmuje się ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Zgodnie z treścią art. 1 powyższego aktu, przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór). W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:
- wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
- plastyczne;
- fotograficzne;
- lutnicze;
- wzornictwa przemysłowego;
- architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;
- muzyczne i słowno-muzyczne;
- sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
- audiowizualne (w tym filmowe).
Ochroną objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia; nie są objęte ochroną odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne. Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną. Ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności.
Dzieło chronione przez prawo
Wiemy już, że dzieło może przybierać różną formę, a to czy będzie podlegało ochronie zależy w głównej mierze od jego niepowtarzalności. Indywidualizm utworu jest więc czynnikiem kluczowym dla oceny, czy Urząd Patentowy RP będzie mógł przyznać konkretny rodzaj ochrony prawnej.
Indywidualny charakter dzieła wyraża się w tym, że odbiega ono od innych przejawów podobnego działania w sposób świadczący o jego swoistości i niepowtarzalności. Ta cecha – niepowtarzalność – bywa rozumiana w sposób rygorystyczny jako rezultat statystycznie jednorazowy.
Możliwość uzyskania analogicznego rezultatu przez różnych autorów nie stanowi samodzielnej przesłanki wykluczającej przypisanie danemu przejawowi działalności twórczej charakteru indywidualnego w rozumieniu art. 1 ust. 1 p.a. nawet wtedy gdy możliwe jest, że różne osoby zdołają osiągnąć taki sam rezultat, cecha indywidualnego charakteru dzieła nie powinna być zanegowana, jeżeli poszczególne elementy twórczego wyboru i przedstawienia nie są tożsame, zwłaszcza gdy przy kształtowaniu treści i formy dzieła twórca korzystał z obszaru swobody, a niezależnie od pewnych wymogów z góry postawionych, rezultat pracy nie był przez te wymagania całkowicie zdeterminowany i występują w nim elementy, których kształt zależał od osobistego ujęcia. Te aspekty zagadnienia odgrywają szczególną rolę przy analizie prawnoautorskiego charakteru tzw. utworów „niefikcjonalnych” (np. utworów technicznych).
Decydujący jest sposób doboru poszczególnych elementów i ich interpretacji. Sąd zaznaczył także, że pojęcie „dzieło techniczne” ma szerszy zakres niż „dokumentacja techniczna”, przez którą najczęściej rozumie się „zespół dokumentów zawierających dane techniczne umożliwiające wyprodukowanie i eksploatację urządzeń technicznych”. Dokumentacja techniczna często znajduje się na granicy ochrony, ale z góry jej wykluczyć nie można. Ochronie tej nie podlega oczywiście samo rozwiązanie techniczne zawarte w tej dokumentacji. Co ważne, Sąd Najwyższy zauważa, że „w piśmiennictwie dostrzega się, że ze względu na różny zakres swobody twórczej ramy indywidualnego ukształtowania dzieła technicznego są znacznie węższe przy dokumentacji dla celów produkcyjnych (wykonania urządzenia), a szersze przy dokumentacji dla celów informacyjnych lub sporządzanej w formie instrukcji obsługi lub opisów konstrukcji i działania urządzeń”.
Pomysł na dzieło a ochrona prawna pomysłu
Każde dzieło powstaje w pierwszej kolejności w umyśle swojego stwórcy. Wie on czego będzie dotyczyło, jaką formę przybierze, do czego będzie służyło i na jak długo zaistnieje w rzeczywistym świecie. Pomysły twórców są niestety problematyczne dla sfery prawnej, ponieważ na początkowym etapie ich powstawania nie można ich zmaterializować – istnieją tak naprawdę w umyśle danego człowieka. Sprawia to, że objęcie ochroną wytworów intelektu ludzkiego, który nie został w żaden sposób utrwalony jest niezwykle kłopotliwe.
Pomysł, podobnie jak utwór, może przejawiać się w różnych formach – może to być plan działania, wymyślona metoda biznesowa, koncepcja jakiegoś wynalazku, czy też zarys utworu literackiego albo piosenki. Pomysły dotyczą więc różnych dziedzin życia ludzkiego.
Sam pomysł nie może być przedmiotem ochrony prawa autorskiego, jeśli nie zostanie odpowiednio uzewnętrzniony. Innymi słowy, jeśli twórca nie przeleje swojej koncepcji przyszłego utworu choćby na papier lub do pliku komputerowego, nawet najdokładniejszy pomysł nie będzie mógł zostać objęty ochroną prawną. Z praktycznych względów wymusza to na pomysłodawcach konieczność zachowania swoich koncepcji w pełnej tajemnicy, przynajmniej do czasu, aż nie zostaną one zmaterializowane, choćby pod postacią konkretnych zapisków. Dzielenie się pomysłami z innymi osobami jest więc obarczone poważnym ryzykiem, że zostaną one wykorzystane przez obce osoby, a następnie utrwalone i przywłaszczone – prawo w takiej sytuacji niestety nie pomoże faktycznemu twórcy.
Jako nierelewantne z punktu widzenia ustawy o prawie autorskim uznaje się „postać, jakość i rozmiary utworu”, a także okoliczność, czy twórczość uzewnętrzniła się w treści, czy tylko w formie; okoliczność, czy chodzi o twórczość opartą na ściśle samoistnym pomyśle, czy też opartą na naśladownictwie istniejących już dzieł; „stopień wysiłku pracy umysłowej oraz znaczną jej doniosłość”; „wartość, jaką dzieło obiektywnie reprezentuje”; nadto nie pozbawia znamion samodzielnej twórczości, warunkującej przyznanie prawa autorskiego, fakt, że dana osoba korzystała z pewnych źródeł, co nie polegało wszakże na mechanicznym przepisaniu treści, jeżeli opracowała ona w swej partii nowe materiały, a poza tym przejrzała i poprawiła resztę pracy. Określenie „przejaw” oznacza każdy uzewnętrzniony rezultat działania.
Wykorzystanie cudzego pomysłu
Jeśli pomysł nie jest uzewnętrzniony, nie może podlegać ochronie prawnej z punktu widzenia prawa autorskiego – nie jest jeszcze dziełem, które może być należycie zabezpieczone. Warto w tym miejscu podkreślić, że zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 9 października 2012 r. (sygn. akt V ACa 175/12), wykorzystanie cudzego pomysłu nie stanowi jeszcze opracowania cudzego utworu. W uzasadnieniu swojego stanowiska sąd wyraźnie zaznaczył, że za utwór należy uznać każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.
Istotą zatem utworu jest również jego sposób wyrażenia (utrwalenia w jakiejkolwiek postaci), co oznacza, że musi on być zindywidualizowany w konkretnej postaci, uzewnętrzniony w treści lub formie rezultat działania. W przeciwieństwie do tak rozumianego utworu stoją natomiast pomysły (idee), które nie zawierają w sobie sposobu wyrażenia. Wśród nich powszechnie wymienia się pomysły na kampanię reklamową.
Okazuje się jednak, że wykorzystywanie cudzych pomysłów nie musi pozostawać zupełnie bezkarne, szczególnie jeśli zaliczmy je do kategorii tajemnicy przedsiębiorstwa. W tym zakresie można zastosować konkretną ochronę, choć już na gruncie zupełnie innych przepisów.
Pomysł jako tajemnica przedsiębiorstwa
Pomysły, idee, plany i koncepcje mogą stanowić tajemnicę przedsiębiorstwa, a ta jest już chroniona na gruncie przepisów ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Zgodnie z treścią art. 11 tego aktu, czynem nieuczciwej konkurencji jest ujawnienie, wykorzystanie lub pozyskanie cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa.
Przez tajemnicę przedsiębiorstwa rozumie się informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, które jako całość lub w szczególnym zestawieniu i zbiorze ich elementów nie są powszechnie znane osobom zwykle zajmującym się tym rodzajem informacji albo nie są łatwo dostępne dla takich osób, o ile uprawniony do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi podjął, przy zachowaniu należytej staranności, działania w celu utrzymania ich w poufności.
Pozyskanie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa stanowi czyn nieuczciwej konkurencji, w szczególności gdy następuje bez zgody uprawnionego do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi i wynika z nieuprawnionego dostępu, przywłaszczenia, kopiowania dokumentów, przedmiotów, materiałów, substancji, plików elektronicznych obejmujących te informacje lub umożliwiających wnioskowanie o ich treści.
Wykorzystanie lub ujawnienie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa stanowi czyn nieuczciwej konkurencji, w szczególności gdy następuje bez zgody uprawnionego do korzystania z informacji lub rozporządzania nimi i narusza obowiązek ograniczenia ich wykorzystywania lub ujawniania wynikający z ustawy, czynności prawnej lub z innego aktu albo gdy zostało dokonane przez osobę, która pozyskała te informacje, dokonując czynu nieuczciwej konkurencji.
Ujawnienie, wykorzystanie lub pozyskanie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa stanowi czyn nieuczciwej konkurencji także wówczas, gdy w chwili ich ujawnienia, wykorzystania lub pozyskania osoba wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła wiedzieć, że informacje zostały pozyskane bezpośrednio lub pośrednio od tego, kto wykorzystał lub ujawnił je w okolicznościach określonych powyżej.
Pozyskanie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa nie stanowi czynu nieuczciwej konkurencji, jeżeli nastąpiło w wyniku niezależnego odkrycia lub wytworzenia albo obserwacji, badania, rozłożenia na części, testowania przedmiotu dostępnego publicznie lub posiadanego zgodnie z prawem przez osobę, która pozyskała informacje i której uprawnienie do pozyskania informacji nie było ograniczone w chwili ich pozyskania.
Ujawnienie, wykorzystanie lub pozyskanie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa nie stanowi czynu nieuczciwej konkurencji, gdy nastąpiło w celu ochrony uzasadnionego interesu chronionego prawem, w ramach korzystania ze swobody wypowiedzi lub w celu ujawnienia nieprawidłowości, uchybienia, działania z naruszeniem prawa dla ochrony interesu publicznego, lub gdy ujawnienie informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa wobec przedstawicieli pracowników w związku z pełnieniem przez nich funkcji na podstawie przepisów prawa było niezbędne dla prawidłowego wykonywania tych funkcji.
Pomysł może być zatem chroniony przez prawo, jeśli będziemy w stanie wykazać, że stanowi on element konkretnego przedsiębiorstwa, zaś pracownicy lub kontrahenci danego zakładu zostali związani umową o zachowaniu w poufności wszelkich informacji związanych z funkcjonowaniem danego przedsiębiorstwa. W praktyce oznacza to, że w zasadzie każda informacja o potencjalnej nawet wartości gospodarczej może być objęta ochroną, choć nie na gruncie prawa autorskiego, a na podstawie przepisów o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.
Mogą Cię zainteresować
10Lip
Kredyt frankowy a prawo zatrzymania. Kolejne ważne orzeczenie Sądu Najwyższego
Kredyt frankowy a prawo zatrzymania. Kolejne ważne orzeczenie Sądu Najwyższego26Kwi